در صنعت قند علاوه بر شکر و فروکتوز می‌توان محصولات جانبی مختلفی فرآوری کرد که در صنایع مختلف بسیار با ارزش هستند و کاربردهای گوناگونی دارند. تفالهٔ چغندر و ملاس دو تا از این محصولات جانبی هستند که در ادامهٔ این نوشته دربارهٔ آن‌ها توضیح می‌دهیم. لازم به ذکر است که شرکت کاوش گستر فانیذ می‌تواند این محصولات را برای صنایع گوناگون تأمین کنند.

تفاله چغندرقند

تفاله چغندرقند یکی از محصولات فرعی کارخانه قند است. تفاله هنگامی به دست می‌آید که قند و دیگر مواد قابل‌استخراج از چغندرقند همراه آب از آن گرفته می شود. تفاله چغندرقند بعد از اینکه با دستگاه‌های محصوص خشک شد، به‌شکل مفتول، پرک و قالبی در می‌آید. بعضی‌ها هم در تهیه ملاس از آن استفاده می‌کنند.

تفاله چغندر‌قند چه ویژگی‌هایی دارد؟‌

به‌طور کلی ویژگی‌های تفاله چغندرقند به دو دسته‌ی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی تقسیم می‌شود. ویژگی‌های فیزیکی تفاله چغندرقند عبارت است از رنگ، بو، شکل ظاهری،‌ رنگ تفاله خشک چغندر  بسته به اینکه در تهیه آن از ملاس استفاده شده باشد یا نه از قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره متغیر است.  تفاله چغندرقند بویی خاص دارد. شکل ظاهری چغندرقند با توجه به روش تولید آن متفاوت است و ممکن است پرک، فشنگی و یا قالبی باشد.

توجه داشته باشید که اگر در تفاله چغندرقند هرگونه قارچ یا کپک با چشم دیده شود یا بوی آن به بوی سوختگی تغییر کرده باشد، دیگر نمی‌توان از آن استفاده کرد. ‏ تفاله چغندرقند خشک‌شده  معمولاً  به‌صورت فله بارگیری می شود. اگر قرار بر بسته‌بندی باشد  باید از کیسه‌های تمیز، سالم  و با وزن‌های یکسان استفاده شود. وزن کیسه‌ها معمولاً پنجاه  کیلوگرم است. و در هنگام حمل و نقل کیسه‌ها هم باید حواستان باشد که آلوده نشود. اگر کیسه‌ها نشانه گذاری شود باید اطلاعاتی مانند نام و نوع کالا، نام و نشانی  کارخانه، تاریخ تولید، وزن کیسه و میزان ملاس اضافه شده بر حسب درصد روی آن‌ها قید شود.

تفاله چغندرقند به‌عنوان خوراک دام

 تفاله چغندرقند اندکی ملین است و به علاوه پرحجم  است و غلظت پایین مواد و ماهیت الیافی آن باعث می شود، مصرف آن برای تک معده‌ها از جمله طیور نامناسب باشد و درعوض به‌عنوان خوراک دام استفاده شود. انرژی حاصل از تخمیر تفاله چغندرقند در شکن به بالا است. این محصول از لحاظ مقدار انرژی همانند جو  است اما میزان  پروتئین آن متوسط یا کم است. تفاله چغندرقند خوش‌هضم است. الیاف سلولزی آن موجب پایداری و ثبات در محیط شکنبه خواهد شد. اگر چه میزان نشاسته و فسفر این محصول کم است اما میزان قند آن زیاداست. یکی از ویژگی‌های تفاله خشک چغندرقند  این است که مایعات را  خوب جذب می‌کند.  از آنجا که هنگام تولید سیلو بخشی از مواد مغذی آن به شکل مایع از آن خارج می‌شود، با اضافه کردن تفاله چغندر می توان از اتلاف آن جلوگیری کرد. اگر از  تفاله خشک چغندرقند برای  تغذیه‌ی اسب  استفاده  می‌کنید، بهتر است پیش از مصرف آن را بخیسانید.

هم تفاله خشک و هم تفاله آبدار چغندرقند در تغذیه دام استفاده می‌شود. آزمایش‌ها حاکی از این است که استفاده از جیره‌های دانه‌ای مانند  سبوس، سویا، ذرت به همراه تفاله چغندر قند، ارزش غذایی بیشتری در قیاس با جیره‌های دانه‌ای دارد.تفاله خشک را هرگز نباید به‌عنوان یگانه ماده هیدروکربنه در خوراک دام به‌کار برد، زیرا از خواص آن در این حالت نمی‌شود بهره‌ی کامل برد. استفاده از تفاله چغندرقند به‌صورت مخلوط با مواد دانه‌ای  هم بهتر جذب می‌شود و هم نفخ آن رفع می شود. همچنین استفاده به‌صورت مخلوط شیر دام را نیز افزایش می‌دهد. از مهم‌ترین علل با ارزش بودن تفاله چغندرقند برای دامداری‌ها می توان به این نکته اشاره کرد که استفاده از تفاله به همراه خوراک‌های دانه‌ای باعث می‌شود دام‌ها بیشتر غذا بخورند و زودتر وزن بگیرند.

تفاله‌های آبدار را می توان در گودال‌های بزرگ و کم‌عمق ذخیره کرد. کف این گودال‌ها باید فرش‌شده باشد و با دیوار محصور  شده باشد. در این گودال‌ها یک فرمانتاسیون اسیدی بر روی تفاله‌های آبدار انجام می‌دهند و سپس در فواصلی مناسب قبل از پوسیدگی تفاله از آن  استفاده می‌کنند. ماندگاری تفاله‌های سیلو‌شده  بیشتر از  تفاله‌های سیلو نشده است.

ملاس

ملاس یکی از محصولات جانبی کارخانه قند است و در کشاورزی و صنعت و به‌ویژه در ساخت الکل کاربرد دارد. ملاس به فرانسوی (Melasse) و به انگلیسی (Molasses) در زبان لاتین مترادف با شیره قند یا شهد است و پساب کارخانه‌های قند و نیشکر است که در طول استخراج قند‌ها از گیاه نیشکر و چغندر قند به دست می‌آید و مصارف متنوع فراوانی به طور مستقیم و غیر مستقیم از آن می‌شود. در این مطلب با ملاس، انواع آن و کاربرد‌های این ماده ارزشمند آشنا می‌شوید.

کیفیت و خواص ملاس  به میزان بلوغ گیاه چغندر قند یا نیشکر، میزان شکر استخراج شده و روش استخراج آن بستگی  دارد. از همین رو آن را بر اساس مرحله استخراج و نوع گیاه به انواع مختلف تقسیم می‌کنند. منظور از انواع ملاس براساس نوع گیاه این است که از چه چیزی به دست آمده باشد و در نتیجه ملاس چغندرقند، ملاس نیشکر و ملاس سورگوم داریم.  انواع ملاس براساس نوع استخراج به سه دسته تقسیم می‌شود که عبارت است ملاس شفاف، ملاس تیره و ملاس بلک‌استرپ.

ملاس شفاف یا ملاس استخراج اول  در طی اولین جوش نیشکر و چغندر استخراج می‌شود و رنگ شفاف و روشنی دارد. نسبت به دیگر انواع ملاس بیشترین میزان قند را دارد  و کمترین ویتامین و مواد معدنی.  طعم آن  نسبتاً شیرین است.  از این نوع ملاس اغلب در پخت و پز به عنوان طعم‌دهنده استفاده می‌شود. ملاس تیره یا ملاس استخراج دوم حاصل مرحله دوم استخراج است و به همین جهت رنگ تیره‌تری نسبت به نوع اول دارد و غلظت ترکیبات آن بیشتر است و طعم کمی تلخ دارد. ملاس بلک‌استرپ یا استخراج سوم  بیشترین غلظت ویتامین‌ها و مواد معدنی را دارد.  و محصول نهایی چرخه  این ملاس دارای کمترین میزان قند است و طعم تلخی دارد.

ملاس در حوزه سلامت چه خاصیت‌هایی دارد؟

ملاس غنی از مواد مغذی است  از جمله ۴۶ درصد سوکروز، ۳ درصد پروتئین، میزان زیادی منیزیم، منگنز، کلسیم و ویتامین ب ۶، مس و پروتئین است. یک قاشق غذاخوری از آن دارای ۶۰ کالری و مقدار کمی قند است و هیچ گونه چربی یا فیبر غذایی در ملاس سیاه وجود ندارد.

ملاس برای سلامتی مفید است و از جمله فواید آن می‌توان به تقویت استخوان‌ها، تقویت معده، کاهش درد دوران قاعدگی، تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش اٰنرژی و تأثیر آن در سلامت پوست و مو اشاره کرد. مواد معدنی موجود در ملاس به تقویت استخوان‌ها و مفاصل کمک می‌کند و همچنین درد مفاصل را کاهش می‌دهد.

ملاس در صنایع مختلف چه کاربردهایی دارد؟

مصرف ملاس در تولید کود، تولید الکل، تولید شکر قهوه‌ای و در تهیه مکمل غذای دام و طیور رایج است و همچنین از آن در صنایع تخمیری نیز استفاده می‌شود.  از ملاس می‌توان به عنوان یک کود مناسب برای افزایش حاصلخیزی و بهبود کیفیت خاک استفاده کرد. ملاس‌ سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید و ضروری برای رشد گیاهان هستند و استفاده از آن‌ها  به عنوان کود به افزایش تولید محصولات کشاورزی و بهبود کیفیت خاک کمک می‌کند.

یکی دیگر از مهمترین کاربرد‌های ملاس این است که به‌عنوان ماده اولیه تولید الکل استفاده می‌شود. کاربرد  الکل در پزشکی و داروسازی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. با شیوع ویروس کرونا الکل به یکی از همراهان افراد و از محافظان سلامت آن‌ها تبدیل شد.

یکی دیگر از کاربردهای ملاس این است که از آن برای تولید شکر قهوه ‌ای استفاده می‌شود. شکر قهوه‌ای از  ترکیب شکر سفید تصفیه‌شده با حدود پنج درصد  ملاس تولید می‌شود.

از ملاس در تولید غذای دام و طیور نیز استفاده می‌شود و اضافه کردن آن به علوفه و جیره غذایی دام باعث افزایش اشتهای دام می‌شود و در نتیجه دام  و در نتیجه دام پروار می‌شود.

از دیگر کاربردهای ملاس  نقش آن در صنایع تخمیری است.  ملاس در تهیه اسید استیک، تولید خمیر مایه نانوایی، تولید اسید گلوتامیک، اسید سیتریک، تهیه دکستران، تولید استون، پروتئین تک یاخته و تولید لایزین از ملاس کاربرد دارد.