مقدمه

رشد جمعیت در سراسر جهان خاکی ولزوم تأمین امکانات زندگی برای آنها به ویژه تأمین غذا از یک سو و محدود بودن منابع آب و خاک و عدم تناسب رشد جمعیت که به صورت تصاعد هندسی پیش می رود ، با رشد تولید و افزایش منابع غذایی که به صورت تصاعد حسابی اتفاق می افتد از سوی دیگر سبب شده که جوامع بشری در طول تاریخ برای دستیابی به سرزمینها و منابع تأمین غذا و همچنین منابع انرژی به جنگ و ستیز های طولانی به شکل نهان و أشکار بپردازند.

گسترش شهرها، کاهش منابع طبیعی،مراتع و جنگل ها،باغات و کمبود منابع آب همراه با رشد روز افزون جمعیت،تأمین مواد غذایی را به عنوان یکی از مبرم ترین و یرنوشت سازترین مباحث اقتصادی برای دولتمردان و سیاست گذاران  کشورها در دستور کار قرار داده است . به طوری که مینوان گفت در آینده نزاع برسر تولید مواد غذایی میباشد و با این سلاح کشورها میتوانند اعمال قدرت کنند ، از این رو استفاده از علوم ، فن آوری و صنایع مختلف از منابع موجود در کشورمان با بالاترین بازدهی ، یک وظیفه ملی بشمار خواهد آمد چنین شرایطی است که نگرش به تمام زوایای یک امر تولیدی جایگاه ویژه ای را طلب میکند . در ابعاد جهانی ، ماهی یکی از محصولات عمدع غذایی جهان محصوب میشود که حدود ۷۰ ٪ تولید جهانی آن مستقیما به عنوان غذا مصرف میشود و بقیه برای خوراک دام و طیور و سایر مصارف به کار میرود .

ماهی بخاطر تنوع شکفت انگیز تولید و عرضه گونه های مختلف و نحوه استفاده ، بی همتاست و لذا دیگر زیر بخشهای کشاورزی نمیتوانند از چنین تنوعی برخوردار باشند ، تولید و پرورش ماهی در آب های داخلی بخصوص پرورش ماهیان گرم آبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

شناسایی ماهیان پرورش گرم آبی

  شکل بدن تقریبا دوکی شکل با سر پهن و شکم گرد ، فلسها بزرگ ، دهان پیش آمده با آرواره  : (grass carp)کپورعلفخوار

پائینی کوتاه تر، رنگ بدن ، پشت خاکستری ، شکم خاکستری روشن جوانب زرد متمایل به سبز ،‌ باله های جانبی روشن تر ، بزرگترین نمونه صید شده حدود ۴۰ kg وزن داشته است .

کپور معمولی : (common carp)  ماهی مذکور در اثر تکثیر مصنوعی و انتخاب طبیعی از بین گونه های نظیر کپور فلس دار ، کپور آینه ای ، کپور چرمی ، کپور قرمز ، و غیره تغییرات ریخت شناسی زیاده را متحمل شده . خصوصیات این گونه عبارت اند از : بدون فشرده ، پشت کمانی شکل ، شکم گرد ، دهان کمی به سمت پایین با پوزه کلفت بلند و با دو جفت سیبیل برروی آرواره بالایی ، باله پشتی بلند ، فلسها بزرگ و کلفت است . رنگ بدن زمانی که زنده است ، معمولا در قسمت پشت خاکستری تیره یا قهوه ای متمایل به زرد ، جوانب زرد طلایی ، بخش پائینی باله دمی قرمز رنگ است.

بزرگترین نمونه صید شده حدود ۴۵ kg وزن داشته است.

کپورسرگنده (bighead carp) : سر بزرگتراز کپپور نقره ای ، پوزه کوتاه و کلفت ، چشمها کوچک و در زیر محور افقی بدن قرار گرفته اند . رنگ بدن در زمانی که زنده است در پشت و قسمت فوقانی سیه روشن دارای لکه های سیاه پراکنده متمایل به زرد نامنظم ، طرفین و سطح شکمی سفید نقره ای میباشد . بزرگترین نمونه بدست آمده حدود ۴۰ kg وزن داشته است .

عادت غذایی کپور ماهیان

گرچه کپود سر گنده ، علفخوار ، نقره ای و معمولی متعلق به خانواده کپور ماهیان هستند اما هریک از آنها از نظر روش گرفتن غذا و موقعیت زنجیره غذایی با هم متفاوت هستند . که روش گرفتن غذا و ساختمان و عملکرد دستگاه گوارش با رشد ماهی پیشرفت میکند.

غذای کپورعلفخوار(grass carp) :  بچه کپور علفخوار با طول کمتر از ۱۵mm عمدتا از  زی شناوران جانوری تغذیه مینماید . و عادت بچه ماهیان بزرگتر از ۲۰  تا ۳۰mm متفاوت است.

در این هنگام  بچه ماهی کپورعلفخوار از گیاهان آبزی تغزیه میکنند. کپورعلفخوار بالغ یک نمونه تیپیک بوده که همه نوع گیاهان آبزی و علوفه را مصرف میکند.

عادت غذایی کپورمعمولی  : (common carp) در مرحله لاروی عمدتا از لارو حشرات استفاده میکنند . کپور معمولی با طول ۵۰mm همه چیز خوار است و تمایل بیشتری به گوشتخواری دارد. در شرایط  پرورشی کپور معمولی تمایل به استفاده از غذا های تجارتی از قبیل کنجاله روغن کشی سیوسها ، غلات ، حبوبات و شفیره کرم ابریشم نشان میدهد.

کپور نقره ای آزاد (silver carp) : کپور نقره ای در مرحله لاروی و در تمام مراحل زندگی عمدتا از زی شناوران  گیاهی ( فیتوپلانگتونها) تغذیه میکند . در شرایط پرورشی امکان استفاده از سایر غذاها را نیز دارد.

کپورسرگنده (bighead carp) : کپورسرگنده در مرحله لاروی و در تمام مراحل زندگی عمدتا از زی شناورن جانوری (زئوپلانگتونها) تغذیه میکند. در شرایط  پرورشی کپور سر گنده از غذاهای دستی نظیر کنجاله دانه های روغنی ، سبوس ، بفایای گیاهی و ضایعات نیز استفاده میکند.

لایه (ستون) زندگی کپورماهیان 

کپور ماهیان در لایه های مختلف آب زندگی میکنند . بر اساس عادات تغذیه ای کپور سرگنده و نقره ای عمدتا از زی شناوران تغذیه میکنند و معمولا در لایه فوقانی آب که مملو از زی شناوران میباشد فعالیت میکنند.

کپورعلفخوار تمایل دارد که در لایه های میان آب و نیز نزدیک کناره های استخر به جستجوی غذا بپردازد. در حالی که کپور معمولی به دلیل وجود کفزی ها در کف استخر بیشتر تمایل دارد که در لایه های پائینی محل زیست خود بماند.

 

 

درجه حرارت مناسب ماهیان گرمابی

هنگامی که درجه حرارت آب به زیر ۱۵ درجه میرسد ، اشتهای ماهیها کم شده و در دمای زیر ۵ تا ۷ درجه قطع میگردد. تمامی این ماهیها دارای دامنه وسیع تحمل تتغییرات حرارتی میباشند. آنها میتوانند در دمای بین ۵/۰ تا ۳۸ درجه زنده بمانند و درجه حرارت مطلوب برای تغذیه ورشد آنها  ۲۵ تا ۳۲ درجه است که با توجه به دمای آب استخرها در طول زمستان نیز میتوان به پرورش این نوع ماهی اقدام نمود.

 

کیفیت آب 

کپور سرگنده و نقره ای تمایل به ماندن در آبهای بارورشده ( بوسیله کود ) که مملو از زی شناوران است را دارند. کپور معمولی به خاطرقابلیت تطابق زیاد خود قادر به زیست در هر نوع آبی میباشد.

 

Ph و میزان اکسیژن محلول                                                 

کپور ماهیان معمولا به ph بین ۷ تا ۵/۸  احتیاج دارند و ph‌ مطلوب آنها بایستی کمی قلیایی باشد. با اکسیژن محلول درحد ۴ تا ۵ میلی گرم در لیتر تغذیه ماهی خوب ، بنابراین سرعت رشد بالا ، و ضریب تبدیل غذایی آن پایین خواهد بود. و اکسیژن کمتر از ۲ میلی گرم باعث مرگ و میر خواهد شد.

 

 

بارورسازی استخر 

زی شناوران گیاهی ، تولید کننده مواد آلی اولیه استخر هستند و در طی عمل فتوسنتز آب را تبدیل به مواد آلی جهت رشد و تکثیر خود مینمایند. عمل کود دهی باعث تهیه مواد ضروری و لازم برای فتوسنتز زی شناوران گیاهی میشود. همزمان با فتوسنتز زی شناوران گیاهی و تکثیر آنها زی شناوران جانوری ، نیز از آنها تغذیه میکنند و تکثیر میابند. بدنبال آن تولید ماهی که از زی شناوران گیاهی و جانوری تغذیه مینمایند نیز افزایش یافته است. بنابراین اهمیت کوددهی استخرکاملا مشخص میشود.

 

انواع کود های آلی 

کودهای ألی به مواد دفعی جانوران اطلاق میشود، که عبارتند از مدفوع و ادرار احشام و طیور ، کود سبز ، کمپوستها و مدفوع کرم ابریشم . بعد از هر دوره کود دهی مواد غذایی آب افزایش یافته و باعث حداکثر تولید زی شناوری میشود. زی شناوران گیاهی که به وسیله کپور نقره ای به آسانی قابل هضم میباشد. پس از ۴ روز ، زی شناوران گیاهی قابل هضم توسط کپور نقره ای به حداکثر تولید میرسند و مهیا جهت تغذیه سرگنده میشوند.

انواع کودهای معدنی 

کودهای معدنی به کود شیمیایی اطلاق میشوند. برحسب مواد موجود در کودها آنها را میتوان به ۳ دسته ازته ، فسفره ، پتاسه تقسیم کرد. فایده کودهای معدنی در ترکیب دقیق آنها و اثر سریع آنهاست و باعث آلودگی آب نمیگردند و اجتیاج به اکسیژن کمتری دارند و درآخر اینکه مصرف آنها راحت است.

 

 ماهی

غذای گیاهی : غلات ، حبوبات ، سویا ، گندم و ذرت معمولا به شکل غذای داخلی استفاده میشود . برای کپور علفخوار اغلب از جوانه گندم و برنج استفاده میشود. در غذای پلت شده آرد گندم اغلب به عنوان عامل اتصال دهنده استفاده میشود. از کنجاله ها نیز در تغذیه ماهیها استفاده میشود. مانند کنجاله لوبیا ، بادام زمینی ، پنبه دانه و چغندر که بصورت سائیده شده و استفاده از شیرابه آن صورت میگیرد. از علوفه سبز نیز جهت تغذیه کپورعلفخوار استفاده میشود که میتوان از سروف ، انواع برگها ، پیچکها ، یونجه ، شبدر ، علوفه باغی نام بزد . در ضمن ضایعات آشپزخانه ها نیز غذای خوبی برای ماهیها محسوب میشود.

 

 

غذای حیوانی

غذاهای حیوانی در مقایسه با غذا های گیاهی به دلیل وجود عناصر غذایی کاملتر و پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری بیشتر در آنها از ارزش غذایی بیشتری برخوردار هستند. غذاهای رایج حیوانی عموما آردماهی ، ماهیان کم ارزش ، شفیره کرم ابریشم ، صدف های آب شیرین کرم خاکی ، پوارخون ، پودرگوشت و ضایعات آشپزخانه ای را شامل میشود.

 

 

غذای تنظیمی 

غذا های تنظیمی از چند نوع مده با نسبتهای مختلف تشکیل شده اند که در زیر نمونه هایی از آن آورده شده است :

ترکیبات	درصد
کاه خرد شده	۵۰
آرد کنجاله لوبیا	۱۰
آرد ماهی	۵
آرد جو	۱۵
سبوس گندم	۱۰
کنجاله چغندر	۱۰

ترکیبات	آرد کنجاله لوبیا	آرد ماهی	آرد جو	تفاله چغندر	سبوس گندم
درصد	۲۵	۴	16	۱۶	۵/۲۶

 

مخلوط مواد معدنی ۱۱۵٪ - روغن ۳٪

تعویض آب استخر ماهی 

با توجه به اینکه اکثر ماهیهای موجود در استخر از نوع کپور میباشد و مقاومت زیادی به شرایط نا مطبوب دارد لذا نیاز چندانی به تعویض آب با توجه به تمیزی آن مشاهده نمیشود . فلذا به علت تبخیر و کم شدن آب استخر هر هفته یکبار نیاز به آبگیری استخر جهت رساندن ارتفاع آب به حد مطلوب میباشد . و در صورت کمبود اکسیژن با به کارگیری انژکتورهای موجود استخر اکسیژن مورد نیاز را تأمین کرد.

 

تعیین جیره روزانه و کنسانتره مورد نیاز یک دوره 

با توجه به اینکه کپور ماهیان در وزنهای متفاوت نیاز غذایی متفاوتی دارند جیره روزانه و کل دوره آنها محاسبه میشود. حال با فرض وجود ۱۲۰۰ عدد ماهی کپور ۳۰ گرمی در استخر کنسانتره مورد نیاز دوره  پرورش به قرار زیر است.(برای رساندن به وزن 1kg)

 

	تعداد		گرم
بیوس فعلی	۱۲۰۰	*	۳۰	=		۳۶kg
بیوس مورد انتظار	۱۲۰۰	*	۱	=		۱۲۰۰kg
تولید گوشت مورد انتظار	۱۲۰۰	-	۳۶	=		۱۱۶۴kg
کنستانتره مورد نیاز برای به وزن رساندن	۱۱۶۴	*	۳ (ضریب تبدیل ۱۲۰۰ عدد ماهی به) kg۱	=		۳۴۹۲kg

 

 

 

محاسبه علوفه مورد نیاز ماهیان آمور به فرض وجود ۱۰۰ عدد ماهی در استخر 

ظریب تبدیل ۲۵    ----  وزن ماهی  ۴۰gr

۴kg	=	۴۰	x	۱۰۰	بیوس فعلی
۹۶kg	=	۴	-	۱۰۰	بیوس مورد انتظار
۲۴۰۰kg	=	۲۵	x	۹۶	علوفه ترمورد نیاز

 

تعیین جیره جیره روزانه از روی جدول مخصوص استخراج میگردد مه به تعداد و وزن ماهیها هم اکنون روزانه حدود ۴kg کنستانتره مورد نیاز است که با بیومتری و افزایش وزن ماهیها مسلما این مقدارنیز افزایش میابد .